Valse Slowaakse en Tsjechische vrienden

In 1986 nam ik in Bratislava deel aan de cursus 'Slowaakse taal en cultuur', ook wel Studia Academica Slovaca (SAS) genoemd. Er waren meer dan 150 deelnemers uit meer dan 30 landen; ik vond het erg gezellig en interessant. 's Ochtends waren er conversatie- en grammaticalessen, 's middags lezingen en excursies. Op een middag gingen we met een groepje naar een museum, met de tram. Het was tamelijk druk en de meesten van ons moesten staan. Op een bepaald moment riep één van ons, een Oostduitser, luidkeels: 'pozor, kurva'. In zijn moedertaal zou hij waarschijnlijk hebben gezegd: 'Achtung, Kurve' (pas op, een bocht), maar zijn 'vertaling' in het Slowaaks betekende: 'pas op, een hoer'. Ik zag een paar vrouwen gegeneerd uit het raam kijken; in die tijd gebruikte je nog geen schuttingtaal in het openbaar.

Zulke woorden die je in twee talen ongeveer gelijk uitspreekt of schrijft, maar die iets verschillends betekenen, noemt men in de taalkunde 'valse vrienden'. Ook al zijn ze vals, ze leken me bij uitstek geschikt voor een stukje in het blad van de Vereniging Vrienden Nederland - Tsjechië & Slowakije. Dus ik vroeg me af of ik in het Slowaaks of Tsjechisch woorden kon vinden die je in het Nederlands of Fries ongeveer net zo uitspreekt, maar die toch een andere betekenis hebben. Ik kon er zo direkt wel een paar bedenken: vlak (trein), kam (waarheen), plot (omheining), bol som (ik was), het Tsjechische woord loket (elleboog) en het Slowaakse skôr, dat je net zo uitspreekt als het Friese woord skuor (scheur).

Vervolgens haalde ik Kramers woordenboekje Slowaaks er bij en vond nog veel meer. Uiteindelijk heb ik een lijst gemaakt van meer dan 130 valse vriendenparen en deze op mijn website https://pyqrs.eu/Slowakije gezet. Soms aarzelde ik of de schrijfwijze of uitspraak wel voldoende overeenkwamen om woorden tot valse vrienden te bestempelen. Moet je bijvoorbeeld het woord chata (huisje) nu wel of niet opvatten als valse vriend van het Nederlandse (Engelse?) woord chatten? En moet je er woorden toe rekenen die van een verschillende woordsoort zijn, zoals raad (werkwoord of zelfstandig naamwoord) en rád (blij, bijvoeglijk naamwoord)? Aan de andere kant zijn woorden die (ongeveer) dezelfde betekenis hebben, geen valse, maar echte vrienden. Denk bijvoorbeeld aan raam - rám. Op Wikipedia staat meer informatie over het onderwerp: https://nl.wikipedia.org/wiki/Valse_vrienden.

Sytse Knypstra

december 2017